Encyklopedia

Historia kolei cegielnianej przy ul. Przyjaciół Żołnierza

dodane przez marko; zmodyfikowane przez Mareczek

Cegielnia przy ulicy Warcisława powstała ok. 1875 roku. O lokalizacji cegielni w dzielnicy Niebuszewo zadecydowały odkryte w tej części miasta znaczne pokłady niezbędnego do produkcji wyrobów ceramicznych surowca – gliny.

zdjęcie
Pozostałość taboru po kolejce cegielnianej stoi jako pomnik
Do drugiej wojny światowej korzystano z wyrobisk przy cegielni, dlatego też kolej nie była potrzebna. W czasie wojny cegielnia produkowała sprzęt na potrzeby wojska III Rzeszy. Po wojnie znacznie zniszczoną przez Niemców cegielnię upaństwowiono i przygotowywano do rozpoczęcia produkcji na nowo. W 1948 roku rozpoczęto wydobycie gliny. Wyrobisko, z którego pobierano surowiec znajduje się po drugiej stronie ulicy Warcisława – około 500-800 metrów od cegielni. Utworzono linię kolejową o szerokości toru 600 mm. Początkowo do transportu wagonów z gliną używano koni pociągowych. W 1965 roku postanowiono zakupić dwie lokomotywy typu Wls50. Od tego momentu transport gliny z wyrobiska znacznie wzrósł. Z kolejki korzystano również w procesie technologicznym obróbki gliny, m.in. wożąc surowe cegły do pieców. Cegielnia oprócz dwóch lokomotyw posiadała również sporo wagonów wąskotorowych (koleb oraz platform). Sieć torów zakładowych była dość mocno rozbudowana. Składy przyjeżdżające od strony wyrobiska wjeżdżały na specjalną mijankę, która pełniła rolę torów rozrządowych. W tym miejscu formowano próżne składy, a ładowne kierowano na specjalną pochylnię (opartą na historycznej, drewnianej konstrukcji), na której końcu znajdował się lej zasypowy i gniotownik (służył do ugniatania gliny). Inne tory prowadziły do pieca. Kierowano tam wagony z uformowanymi cegłami do wypalenia. Na terenie cegielni prawdopodobnie znajdowała się również mała lokomotywownia, w której dokonywano napraw dwóch lokomotyw – jednak ślad po niej zaginął (prawdopodobnie została zburzona).

zdjęcie
Pozostałość po podjeździe kolejki z terenu cegielni do przejazdu na ulicy Warcisława
Niestety po prężnie działającej cegielni (w swoim szczytowym okresie, przypadającym na koniec lat 80. cegielnia produkowała do 5 mln sztuk cegieł rocznie) i tej linii kolejowej pozostało już tylko wspomnienie. Jedyną pozostałością po kolejce wąskotorowej jest krótki odcinek toru prowadzącego do wyrobiska. Znajduje się on w jezdni przy ul. Warcisława. Do niedawna przy tym przejeździe stał jeszcze krzyż św. Andrzeja, jednak został on wycięty. Idąc wzdłuż dawnego toru szlakowego, w dół do cegielni można jeszcze natrafić na dobrze zachowane podkłady kolejowe. Do części z nich przytwierdzone są jeszcze podkładki, które utrzymywały szyny. Niestety prawdopodobnie już niedługo zostaną one usunięte lub całkowicie się rozpadną pod ciężarem przejeżdżających po nich koparek i wywrotek. Jak wynika ze starych zdjęć, dawny tor szlakowy, jak również cały plac ładunkowy były oświetlone, jednak do dziś żadne latarnie się nie ostały. Zostały wycięte i tylko gdzieniegdzie kable wystają z kęp trawy. Ponadto przy znajdującym się nieopodal cegielni zakładzie kamieniarskim można zobaczyć stojącą na fragmencie toru lokomotywę WLS50-1860 i podczepione do niej kilka wagonów. Można powiedzieć, że lokomotywa ta, razem z wagonikami służy jako „pomnik dla potomnych”, aby nie zapomnieli o cegielni i kolejce, która jeszcze w 1993 roku jeździła codziennie. Gdyby nie inicjatywa dyrektora firmy kamieniarskiej, pana Lucjana Rudnickiego, prawdopodobnie i tego jakże istotnego śladu po kolejce nie byłoby dzisiaj.

zdjęcie
Jedyna pozostałość po torowisku kolejki cegielnianej
Cegielnię zamknięto w 1993 roku. Przez długi okres czasu służyła jako magazyn cegieł. Jednak w 2005 roku rozpoczęto wyburzanie zakładu. Postanowiono, że w miejscu starej cegielni powstanie kolejne centrum handlowe. Wykonawca projektu zapewnił jednak, że nowopowstały obiekt, pomimo komercyjnego charakteru, będzie upodobniony kształtem i elewacją do starej cegielni. Szkoda tylko, że choć po części nikt nie próbuje odtworzyć dawnego szlaku kolejki cegielnianej.
na podstawie Świat Kolei, nr 1/2006 i Sedina.pl
opracował Marek Czapiewski