Encyklopedia

Historia i przewozy na linii Berlin – Szczecin

dodane przez Ferrix; zmodyfikowane przez Ferrix

07.11.2023
Połączenia Ferrix
07.11.2023
Pamiątki i kilka zdjęć Ferrix
05.04.2023
dr. red. Ferrix
01.12.2022
aktualizacja Ferrix
22.06.2020
akt. 2020 Ferrix
09.02.2020
akt. 2020 Ferrix
06.05.2018
Rosow, 1972 i 1981 Ferrix
25.11.2015
18 X 2013 - pociąg specjalny Ferrix
16.09.2015
Numeracja linii. Ferrix

Budowa i pierwsze lata

Linię kolejową łączącą stolicę Niemiec z wówczas niemieckim miastem Stettin zbudowała powołana specjalnie w tym celu spółka Berlin-Stettiner Eisenbahn-Gesellschaft (BStE). Pomysł budowy powstał w 1835 r., a do realizacji przystąpiono 3 sierpnia 1840 r. Pierwszy odcinek z Berlina do Eberswalde (wówczas Neustadt) został ukończony i oficjalnie otwarty 30 lipca 1842 r., kolejny – do Angermünde 15 listopada, a ostatni – do Szczecina 15 sierpnia 1843 r. Linia do Szczecina była trzecią wychodzącą z Berlina i pierwszą, która dotarła na Pomorze. Była to także druga, po otwarciu odcinka Wrocław (Breslau) – Opole (Oppeln) linia kolejowa powstała w dzisiejszych granicach Polski.

Zgodnie z ówczesnym trendem nazywania stacji, końcowymi na linii były: Dworzec Szczeciński w Berlinie (Berlin Stettiner Bahnhof) i Dworzec Berliński w Szczecinie (Stettin Berliner Bahnhof). Ten pierwszy był zlokalizowany w miejscu, gdzie dzisiaj znajduje się stacja S-Bahn Nordbahnhof (obecną nazwę zyskał w 1950 r.), drugi to obecny dworzec Szczecin Główny, przemianowany na Hauptbahnhof po przedłużeniu linii do Stargardu (Stargard in Pommern – 34,5 km), która została otwarta 1 maja 1846 r.

Na nowo uruchomionej linii pociągi zatrzymywały się na stacjach w Bernau, Biesenthal, Neustadt (późniejsze Eberswalde), Angermünde, Passow i Tantow. Pierwszy rozkład jazdy  ważny od 1 kwietnia 1844 r. (tabela poniżej) uwzględniał 2 pary pociągów wyjeżdżających z Berlina i Szczecina w tych samych godzinach: 6:00 i 16:00, czas przejazdu wynosił od 4:20 do 4:30. Podany został także czas postoju na stacjach. Od 1851 r. zaczął kursować także pociąg nocny.

BStE (1844 r.) km od Berlina / Szczecina 1↓ 2↓ 1↑ 2↑
Berlin (Stettiner Bhf.) 0 / 134,7 odj.: 6:00 odj.: 16:00 przyj.: 10:30 przyj.: 20:30
Bernau (Mark) 22,9 / 111,8 6:36 / 5 min. 16:36 / 5 min. 9:50 / 5 min. 19:50 / 5 min.
Biesenthal 33,3 / 101,4 6:58 / 4 min. 16:58 / 4 min. 9:28 / 5 min. 19:28 / 5 min.
Neustadt 45,5 / 89,2 7:20 / 7 min. 17:20 / 7 min. 9:03 / 7 min. 19:03 / 7 min.
Angermünde 70,9 / 63,8 8:10 / 10 min. 18:10 / 10 min. 8:10 / 10 min. 18:10 / 10 min.
Passow 89,6 / 45,1 8:56 / 7 min. 18:55 / 5 min. 7:26 / 7 min. 17:26 / 7 min.
Tantow 111,3 / 23,4 9:39 / 6 min. 19:40 / 5 min. 7:26 / 7 min. 17:26 / 7 min.
Stettin (Berliner Bhf.) 134,7 / 0 przyj.: 10:20 przyj.: 20:25 odj.: 6:00 odj.: 16:00
czas przejazdu: 4 godz. 20 min. 4 godz. 25 min. 4 godz. 30 min. 4 godz. 30 min.



W latach 1851-1870 istniała kolej łącząca (Verbindungsbahn) pomiędzy berlińskimi dworcami czołowymi: Stettiner Bf., Hamburger Bf., Lehrter Bf., Potsdamer Bf., Anhalter Bf., Görlitzer Bf. i Schlesischer Bf. (wcześniej Frankfurter Bf.).

Tuż przed otwarciem linii do Stargardu koncesję na budowę linii dalej do Poznania (Posen) otrzymała spółka Stargard-Posener Eisenbahn Gesellschaft (SPE), linię tę otwierano odcinkami w latach 1847-1848. W 1851 r., kiedy to otwarto linię do Bydgoszczy (Bromberg) powstała stacja węzłowa w Krzyżu (Kreuz) na gruntach wsi Łokacz (Lokatz). Pierwszy rozkład linii SPE z 1848 r. nie uwzględniał postojów w tym miejscu. Przed rokiem 1857 r. linią Berlin – Szczecin – Krzyż kursowały pociągi Pruskiej Kolei Wschodniej (Preußische Ostbahn) do Królewca (Königsberg), wtedy to zbudowano znacznie krótszy odcinek Frankfurt nad Odrą (Frankfurt an der Oder) – Kostrzyn (Küstrin) – Krzyż. W Szczecinie miały swoją siedzibę dyrekcja kolei BStE i SPE oraz deputacja dyrekcji Ostbahnu zajmująca się rozbudową sieci dróg żelaznych. Pierwszy pociąg z Berlina przez Szczecin i Krzyż do Bydgoszczy wyruszył 25 lipca 1851 r., w tym samym roku SPE została przejęta przez Ostbahn.

Według rozkładu z 1856 r. były 4 pary pociągów, wyjeżdżających z Berlina w godzinach: 6:15, 12:15, 17:30 i 23:00. Pierwszy i ostatni z nich były skomunikowane z pociągami w kierunkach: Stargard – Krzyż – Poznań, Krzyż – Bydgoszcz – Tczew (Dirschau) – Gdańsk (Danzig) i Tczew – Królewiec, pozostałe kursowały tylko do Krzyża, podobnie było w drodze powrotnej. Z Poznania i Gdańska wyjeżdżały także pociągi skomunikowane z pociągami Ostbahnu (Krzyż – Bydgoszcz – Tczew – Królewiec). Co ciekawe, w 1856 r. z powodu nieukończenia jeszcze mostów nad Wisłą i Nogatem, nie był oddany jeszcze do użytku odcinek z Tczewa do Malborka (Marienburg), przewozy na tym fragmencie uruchomiono oficjalnie 12 października 1857 r. W międzyczasie funkcjonowała komunikacja zastępcza w postaci wozów konnych i promu. Łączny czas przejazdu między Szczecinem a: Poznaniem wynosił ok. 6 godzin, Bydgoszczą ok. 6 godzin (nocny) i 8 godzin (dzienny), Gdańskiem ok. 10 godzin (nocą) i 12,5 godziny (w dzień), a Królewcem ok. 19-20 godzin. W rozkładzie tym podano także cennik przejazdów pomiędzy Berlinem a poszczególnymi stacjami. I tak podróż do Szczecina w klasie pierwszej kosztowała 4 talary, w klasie drugiej – 3 talary, a w klasie trzeciej – 2 talary, do Poznania odpowiednio 9,15 / 7,30 / 4,23, do Bydgoszczy 11,5 / 8,11 / 5,18, do Gdańska 15,11 / 11,16 / 7,21, a do Królewca 19,5 / 14,16 / 9,23. W latach 1867-1928 parowozy, które kursowały także na linii BStE budował wydział szczecińskiej stoczni „Vulcan”.

Nowe stacje i przystanki

22 grudnia 1863 r. uruchomiono drugi tor na linii pomiędzy Berlinem a Angermünde, a 1 sierpnia 1873 r. dalej do Szczecina. W 1857 r. otwarto dwie kolejne stacje na linii: Chorin (57,8 km) i Casekow (99,9 km), a w 1865 r. Scheune, czyli obecną Szczecin Gumieńce (129,9 km). W 1872 r. otwarto linię obwodową Berlina (Ringbahn), w tym dworzec Gesundbrunnen, który połączono 5 lat później z Dworcem Szczecińskim. Dawny przebieg trasy (wzdłuż dzisiejszej Grüntaler Straße) został wkrótce zlikwidowany. W 1896 r. został oddany dworzec podmiejski (Vorortbahnhof), z którego kursowały pociągi do Bernau, a także do Oranienburga i Velten (później trasę skrócono do Henningsdorfu). Do 1911 r. na linii przybyło kolejne 20 stacji i przystanków, poniżej lista wszystkich istniejących przed wybuchem II wojny światowej i daty ich uruchomienia. Asteryskami (*) oznaczono postoje obecnie kursujących pociągów Szczecin – Angermünde i Szczecin – Berlin i ich obecne nazwy.

Nazwa stacji rok odległość od Berlina (km) odległość od Szczecina (km)

Berlin Stettiner Bahnhof
od 1950: Berlin Nordbahnhof

1842 0,0 134,7

Berlin Stettiner Vorortbahnhof
(dworzec podmiejski)

1896 0,0 134,7
Gesundbrunnen
Berlin-Gesundbrunnen* /
Berlin-Nordkreuz
1877 2,3 132,4
Pankow
Pankow-Schönhausen
Berlin-Pankow
1880 5,1 129,6
Pankow-Heinersdorf
Berlin-Pankow-Heinersdorf
1893 6,9 127,8
Blankenburg b. Berlin
Blankenburg / Berlin-Blankenburg
1877 8,5 126,2
Carow / Karow
Berlin-Karow
1882 11,8 122,9
Buch
Berlin-Buch
1879 14,7 120,0
Röntgental 1903 16,8 117,9
Zepernick
Zepernick (Kr. Niederbarnim) / Zepernick (b. Bernau)
1881 18,4 116,3
Bernau (Mark)
Bernau (b. Berlin)*
1842 23,0 111,7
Rüdnitz
Rüdnitz (Kr. Oberbarnim)
1911 28,4 106,3
Biesenthal 1843 33,3 101,4
Melchow 1904 35,9 98,8
Eberswalde Wasserfall
(nieczynna od 1945)
1884 42,5 92,2
Neustadt / Eberswalde
Eberswalde Hbf*
1842 45,5 89,2
Britz (Kr. Angermünde)
Britz (Kr. Eberswalde) / Britz*
1875 50,3 84,4
Chorinchen
Chorin Kloster / Chorin
(nieczynna od 1995)
1902 55,0 79,7
Chorin* 1857 57,8 76,9
Herzsprung
(nieczynna od 1995)
1895 66,4 68,3
Angermünde* 1842 71,0 63,7
Welsow-Bruchhagen
(nieczynna od 1995)
1910 77,8 56,9
Schönemark
Schönemark (Kr. Angermünde)
(nieczynna od 1996)
1881 83,0 51,7
Passow (Uckermark)*
Passow (Kr. Angermünde)
1843 89,6 45,1
Schönow (Kr. Randow)
Schönow (Bz. Stettin) / Schönow (Kr. Angermünde)* /
Schönow (Uckermark)
1934 95,0 39,7
Casekow* 1857 99,9 34,8
Petershagen (Kr. Randow)
Petershagen (Bz. Stettin) / Petershagen (Kr. Angermünde) / Petershagen (Uckermark)*
1908 104,0 30,7
Tantow* 1843 111,3 23,4
Rosow
(nieczynna od 1980)
1894 116,8 17,9
Colbitzow
(Kołbaskowo)
(nieczynna od 1945)
1874 122,8 11,9
Klein Reinkendorf
(Warzymice)
(nieczynna od 1945)
1898 128,0 6,7
Scheune
Szczecin Gumieńce*
1865 129,9 4,8
Stettin Berliner Bahnhof
Stettin Hauptbahnhof / Szczecin Główny*
1843 134,7 0,0


Inne linie BStE i nacjonalizacja

Przez kolejne lata aż do upaństwowienia w 1879 r. (lub 1880 r.) sieć należąca do BStE rozrosła się o 774,2 km, czyli zarządzała torami o łącznej długości 943,2 km – była ona podzielona na 3 części: główna (Stammbahn – 282,8 km), tylnopomorska (Hinterpommersche Eisenbahn – 369,4 km) i przedniopomorska (Vorpommersche Eisenbahn – 291 km). Do pierwszej należały linie (w nawiasie rok otwarcia): Eberswalde – Wriezen (1866), Wriezen – Frankfurt nad Odrą i Angermünde – Bad Freienwalde (1876-77), do drugiej linie Stargard – Koszalin (Köslin) i Białogard (Belgard) – Kołobrzeg (Kolberg, 1859) oraz Koszalin – Gdańsk (1869-1870), a do trzeciej Angermünde – Stralsund, Szczecin – Pasewalk, Züssow – Wolgast (wszystkie 1863) oraz Pasewalk – Strasburg (Uckermark) (1866) i Ducherow – Świnoujście (Swinemünde, 1876). Od 1877 r. pociągi Kolei Północnej (Nordbahn) biegnącej w kierunku Neubrandenburga, Stralsundu i Rostocku zostały skierowane z Dworca Północnego (Nordbahnhof) na Dworzec Szczeciński. Ten pierwszy stał się od tej pory stacją towarową.

1 stycznia 1879 r. (wg innych źródeł 1 lutego 1880 r.) BStE została znacjonalizowana – od tej pory pociągi na tej trasie uruchamiały Pruskie Koleje Państwowe (Preußische Staatseisenbahnen). Jednocześnie została utworzona w Szczecinie Królewska Dyrekcja Kolei (Königlichen Eisenbahndirection Stettin). Istniała ona do 31 marca 1881 r., kiedy przeniesiono ją do Berlina, a 1 kwietnia 1895 r. ponownie została ustanowiona. Jej siedzibą był budynek przy Lindenstraße 19-21 (obecnie 3. Maja 19-21). Do dziś na drzwiach budynku można znaleźć tablicę z nazwą dyrekcji. W zarządzie KED Stettin w tym czasie było 2205 km torów, z czego 600 km linii dwutorowych.

XX wiek

W 1910 r. nad linią kolejową powstał most kanału łączącego rzeki Hawela i Odra w pobliżu stacji Eberswalde. W ostatnim rozkładzie przed wybuchem I wojny światowej (ważnym od 1 maja 1914 r.) na trasie Berlin – Szczecin kursowały 24 pary pociągów, z czego 8 par zatrzymywało się na wszystkich bądź większości stacji i przystanków – część z nich jechało dalej, do/ze Stargardu. Pociągi dalekobieżne zatrzymywały się tylko na stacjach Eberswalde i Angermünde, kursowały one do Gdańska, Kołobrzegu, Międzyzdrojów (Misdroy) i Kamienia Pomorskiego (Cammin). W drugą stronę dojeżdżały tylko do Stettiner Bahnhof w Berlinie. Czas przejazdu pomiędzy Berlinem a Szczecinem dla najszybszych pociągów wynosił 2 godziny, natomiast dla regionalnych około godziny dłużej. Na odcinku ze Szczecińskiego Dworca Podmiejskiego do Bernau kursowały 22 pary pociągów, dodatkowo 3 pary skrócone do stacji Buch i 2 pary do Blankenburga.

W 1916 r. na odcinku Berlin – Bernau oddzielono tory dla ruchu podmiejskiego. Tą linią 8 sierpnia 1924 r. ze Stettiner Vorortbahnhof przejechał pierwszy pociąg elektryczny (750 V DC). Data ta uważana jest za narodziny sieci S-Bahn – pod tą nazwą funkcjonuje od 1 grudnia 1930 r. 

Po zakończeniu I wojny światowej, w listopadzie 1918 r. wszystkie dyrekcje kolei zostały pozbawione przymiotnika „königliche” („królewska”), a w konsekwencji wytyczenia nowych granic państwowych część z obszaru ich działania znalazła się w odrodzonej Polsce. Wtedy też przestała funkcjonować dyrekcja gdańska, której obszar pozostały w Niemczech (tzw. Republice Weimarskiej) 12 sierpnia 1919 r. rozdzielono pomiędzy dyrekcje w Szczecinie (linie na Pomorzu) i Królewcu (linie w Prusach Wschodnich). Do Eisenbahndirektion (ED) Stettin należał obszar pruskiej prowincji Pomorze (Pommern) oraz częściowo poza jej granicami: na zachodzie do linii Rostock – Stralsund – Neubrandenburg – Neustrelitz – Oranienburg, poza linią Neubrandenburg – Strasburg (Uckermark), na południe do stacji Bernau i Werneuchen (koło Berlina). Granica z ED Osten (z siedzibą we Frankfurcie nad Odrą) wyznaczały linie: Wriezen – Booßen oraz Boleszkowice (Fürstenfelde) – Godków (Jädickendorf) – Stargard (Stargard in Pommern) – Runowo Pom. (Ruhnow) – Szczecinek (Neustettin) – Brzeźno Człuchowskie (Deutsch Briesen). W dalszej konsekwencji w 1920 r. dawne Pruskie Koleje Państwowe zostały włączone do nowo powstałej spółki Deutsche Reichseisenbahnen (Koleje Żelazne Rzeszy Niemieckiej), a od 1924 r. pod nazwą Deutsche Reichsbahn (Kolej Rzeszy Niemieckiej), której jedną z dyrekcji była ta w Szczecinie.

Nazwę „Stettiner Bahnhof” miała także położona w pobliżu dworca stacja na linii berlińskiego metra (U-Bahn) U6 otwarta w 1923 r., później przemianowana na Nordbahnhof, od 1991 r. na Zinnowitzer Straße, a od 2007 r. na Naturkundemuseum. 27 lipca 1936 r., przed Igrzyskami Olimpijskimi odbywającymi się w Berlinie oddano do użytku fragment tunelu północ-południe (Nord-Süd-S-Bahn-Tunnel) pomiędzy otwartą rok wcześniej stacją Humboldthain (zlokalizowaną między Gesundbrunnen a Stettiner Vorortbf.) a stacją Unter den Linden (obecnie Brandenburger Tor – Brama Brandenburska) przez Friedrichstraße. Wówczas to Podmiejski Dworzec Szczeciński został przeniesiony pod ziemię. Dalszy odcinek do Yorckstraße został oddany dopiero w 1939 r.

Według rozkładu jazdy ważnego od 15 maja 1939 r., a więc tuż przed wybuchem II wojny światowej, na całym odcinku pomiędzy Berlinem a Szczecinem kursowało 18 par pociągów. Pociągi pospieszne (Schnellzüge, D-Züge) i przyspieszone (Eilzüge, E-Züge) kursowały dalej do Słupska (Stolp) oraz, wówczas częściowo przez terytorium Polski i Wolnego Miasta Gdańska do Królewca, a sezonowe także do Kołobrzegu i Świnoujścia (Ostswine, dalej promem kolejowym do Swinemünde Hbf) przez Międzyzdroje. Poza tym ruch odbywał się także na fragmentach linii, m.in. z Berlina do Eberswalde (i dalej do Frankfurtu nad Odrą), z Berlina do Angermünde (do Stralsundu i Świnoujścia), z Angermünde do Szczecina i z Casekow do Szczecina.

Ostatni przed ustanowieniem nowych granic państwowych i zakończeniem wojny niemiecki rozkład 1944/45 ważny od 3 lipca 1944 r. zakładał kursowanie trzech par pociągów regionalnych na całej linii oraz dziewięciu par pociągów dalekobieżnych, kursujących m.in. do Królewca, Gdańska (już bez przekraczania granic), Słupska oraz Kołobrzegu i Świnoujścia.

Sytuacja po 1945 r.

W 1945 r. nowo wytyczona granica państwowa pomiędzy Niemcami a Polską przecięła linię Berlin – Szczecin w 120 kilometrze od stacji Berlin Stettiner Bahnhof i ok. 14 km od stacji Szczecin Główny pomiędzy stacjami Rosow a Colbitzow (Kołbaskowo). W wyniku tzw. „reparacji wojennych” został zdemontowany drugi tor na linii. Koniec funkcjonowania Reichsbahndirektion Stettin ogłoszono w lipcu 1945 r. na stacji Benz (na północ od Lubeki) – tam też znajduje się tablica pamiątkowa na tę okoliczność. Jednak kolejarze z Rbd Stettin nadal pracowali w Szczecinie aż do 20 lipca, później siedzibę dyrekcji przeniesiono „tymczasowo” do Pasewalku. Ostatecznie jednak 6 października utworzona została dyrekcja kolei w Greifswaldzie podległa Deutsche Reichsbahn (DR), która przejęła nadzór nad liniami byłej Rbd Stettin, które pozostały w Sowieckiej Strefie Okupacyjnej Niemiec, późniejszej Niemieckiej Republice Demokratycznej (NRD). W 1990 r. dyrekcję przeniesiono do Schwerina. Polska administracja kolejowa dla Pomorza Zachodniego zaczęła funkcjonować od marca 1945 r. z tymczasową siedzibą w Pile, którą miesiąc później przeniesiono do Szczecinka. Ostatecznie 10 lipca utworzono Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych w Szczecinie, którą w 1975 r. nazwano „Pomorska DOKP” (okręg nr 8). Dyrekcja obejmowała obszar ówczesnego województwa szczecińskiego, w granicach którego znajdowało się 3223 km linii kolejowych. Tuż poza nim znalazły się linie Łeba – Lębork – Bytów – Chojnice – Piła – Krzyż – Kostrzyn, w latach późniejszych granice zmieniano.

Tuż przed zakończeniem II wojny Dworzec Szczeciński został zamknięty z powodu inwazji Armii Czerwonej, a wkrótce potem eksplozja spowodowała zalanie tunelu S-Bahn Północ-Południe, który po remoncie został ponownie otwarty ponad 2 lata później. W 1950 r. została zmieniona jego nazwa ze względów politycznych na Dworzec Północny (Nordbahnhof), nie należy mylić nazwy tego dworca z poprzednim, który odtąd zyskał nazwę Eberswalder Straße. Po podziale Berlina sam dworzec znalazł się w jego wschodniej części, natomiast fragment „linii szczecińskiej” wraz ze stacjami Humboldthain i Gesundbrunnen w Berlinie Zachodnim. W wyniku tego podziału w maju 1952 r. uszkodzony dworzec został ostatecznie zamknięty, a 10 lat później budynek rozebrany. Z powodu budowy Muru Berlińskiego, od 13 sierpnia 1961 r. na stacjach zachodnioberlińskich linii S2 oraz U6 i U8, które kursowały tranzytem przez wschodnią część miasta, przestały się zatrzymywać pociągi, należała do nich także Nordbahnhof. Stacje te zaczęto odtąd nazywać „stacjami-widmo” („Geisterbahnhöfe”), stan taki trwał aż do lat 1989-1992. Nordbahnhof otwarto ponownie 1 września 1990 r. Granica jak i sam mur prowadził tuż przy dawnym dworcu, ulicami Gartenstraße i Bernauer Straße, przy tej drugiej dziś znajduje się Miejsce Pamięci Muru Berlińskiego (Gedenkstätte Berliner Mauer) jak i jego fragmenty.

Po 1945 r. ruch pasażerski na polskim odcinku linii z Berlina ustał, a niemiecki odcinek z Angermünde do granicy stał się ślepą linią lokalną, przewozy były prowadzone do stacji Rosow do 1980 r., później skrócono relacje pociągów do Tantow. W 1974 r. został odbudowany drugi tor pomiędzy Berlinem i Angermünde, a w 1987 r. dalej do Passow wraz z elektryfikacją całego odcinka z Berlina, w związku z rozbudową rafinerii w pobliskim Schwedt (Oder). Według rozkładu jazdy kolei NRD (DR, Deutsche Reichsbahn) ważnego na rok 1981/82 na trasie Angermünde – Tantow kursowało 5 par pociągów. Do 1953 r. kursowała jedna para pociągów Szczecin – Berlin, ale trasą okrężną przez Pasewalk. Czas podróży (uwzględniając odprawę graniczną) trwał 6-7 godzin.

Reaktywacja połączeń bezpośrednich

Do 1972 r., kiedy to dzięki podpisaniu zgody na ruch bezwizowy między PRL i NRD, uruchomiono połączenia ze Szczecina do Pasewalku (przez granicę w Grambow), stacja Szczecin Gumieńce obsługiwała tylko ruch lokalny do Dobrej Szczecińskiej (który zlikwidowano w 1973 r.) Rok później (według rozkładu ważnego od 3 czerwca 1973 r.) trasę nocnego pociągu z Gdyni do Szczecina (i z powrotem) wydłużono do stacji Berlin-Lichtenberg. Dodatkowo uruchomiono drugą parę pociągów tylko w relacji Szczecin Główny – Berlin-Lichtenberg, a w sezonie (do 28 września) ze Świnoujścia, przy czym na odcinku Świnoujście – Szczecin Gł. kursowały one jako pociągi osobowe, dalej jako pospieszne. Były to pierwsze od 28 lat pociągi pasażerskie, które przejechały po odcinku Szczecin Gumieńce – Tantow. Warto dodać, że kolejne przejście znajdowało się ponad 100 km dalej na południe, na linii Rzepin – Frankfurt (Oder). Poniżej skrócony rozkład:

  315 / 5803↓ 311↓ 314 / 8504↑ 310↑
Gdynia Główna odj. 22:48 - przyj. 5:05 -
Słupsk (odj.) 0:42 - 3:24 -
Koszalin (odj.) 1:44 - 2:18 -
Stargard Szcz. (odj.) 4:08 - 0:04 -
Świnoujście - odj. 15:37 - przyj. 13:41
Szczecin Główny 4:53 / 5:30 18:31 / 18:50 22:20 / 23:10 10:07 / 10:55
Szczecin Gumieńce 5:39 / 6:05 18:58 / 19:29 21:27 / 22:12 9:29 / 9:50
Angermünde (odj.) 7:23 20:53 19:30 8:07
Berlin-Lichtenberg przyj. 8:42 przyj. 22:05 odj. 18:22 odj. 6:54


Pociągi te na odcinku niemieckim zatrzymywały się na stacjach: Angermünde, Eberswalde i Bernau. Rok później (od rozkładu 1974/75) nocnemu połączeniu nadano nazwę „Gedania”, dodatkowo 2 razy w tygodniu relację wydłużano do Chociebuża (Cottbus). Z Gdyni wyruszał w noce z czwartku na piątek i z niedzieli na poniedziałek, a z Chociebuża w noce z piątku na sobotę i z poniedziałku na wtorek. Od czerwca 1975 r. zlikwidowano bezpośrednie połączenie do Chociebuża oraz do Świnoujścia, a pociągi kursujące w relacji Szczecin – Berlin skierowano do stacji Ostbahnhof („Gedania” nadal kursowała do Lichtenbergu). Kolejna zmiana nastąpiła od czerwca 1980 r., kiedy pociągi 310/311 skierowano do stacji Szczecin Niebuszewo. Od czerwca 1981 r. ponownie obydwie pary kursowały do stacji Lichtenberg, przy czym przez rok dzienne połączenie funkcjonowało „po ogłoszeniu”, a następnie zostało zlikwidowane, głównie za sprawą sytuacji politycznej w PRL. Przez następne lata jedyne połączenie Szczecina z Berlinem zapewniała para pociągów „Gedania” z/do Gdyni.

Połączenia po 1989 r.

Kolejna para doszła dopiero od maja 1989 r., kiedy to w rozkładzie pojawił się wakacyjny nocny pociąg z/do Olsztyna kursujący nietypową trasą przez Runowo Pomorskie, Szczecinek, Chojnice, Wierzchucin, Bydgoszcz, Toruń i Iławę. Rok później doszła kolejna para w relacji Szczecin Niebuszewo – Berlin-Lichtenberg, wszystkie te 3 pociągi wyruszały ze Szczecina w godzinach porannych (3:40, 4:55, 7:14) i wracały wieczorem (17:58, 21:48, 23:10). Od połowy 1991 r. pojawił się pociąg wieczorny ze Szczecina (17:50), który przyjeżdżał tu rano (10:05), zamiast tego z rozkładu zniknęło połączenie z Olsztynem. Pociąg z Niebuszewa, który został skrócony do dworca głównego, rok później także został zlikwidowany.

Od maja 1994 r. w rozkładzie pojawił się dzienny pociąg „Mare Balticum” z/do Gdyni, który podobnie jak „Gedania” w okresie od 6 do 28 września kursował ze Szczecina do Berlina-Lichtenbergu objazdem przez Kostrzyn i Küstrin-Kietz. „Gedania” prowadziła także wagony sypialne do Kaliningradu (czyli dawnego Królewca). Dodatkowo (poza wrześniem) kursowały 3 pary pociągów do/z Angermünde. Według rozkładu ważnego od 28 V 1995 r. do 1 VI 1996 granicę w Tantow przekraczało 8 par pociągów według poniższego rozkładu:

  (1)         (2) (3)  
Gdynia Główna (o) 23:30         15:32    
Szczecin Główny (o) 4:50 6:00 10:45 13:45 16:45 19:55   20:50
Szczecin Gumieńce (p/o) 4:58
5:29
6:08
6:23
10:53
11:08
13:53
14:08
16:53
17:14
20:03
20:24
20:37
20:47
20:58
21:15
Tantow (o) 5:49 6:39 11:24 14:24 17:34 20:44 21:05 21:31
Angermünde (p) 6:18 7:10 11:55 14:55 18:05 21:09 21:31 21:55
Eberswalde (p) 6:38         21:26 21:47  
Bernau (p) 7:06         21:42 22:02  
Berlin-Lichtenberg (p) 7:30         22:02 22:31  
(1) „Gedania” z Gdyni Gł., z wagonami z Kaliningradu,
(2) „Mare Balticum” z Gdyni Gł.,
(3) ze Świnoujścia kursuje w soboty do 26 VIII; z pominięciem Szczecina Gł., do stacji Berlin Hbf. (obecnie Ostbahnhof)



    (1) (2)         (3)
Berlin-Lichtenberg (o)   6:32 7:14         22:35
Bernau (o)   7:01 7:46         22:55
Eberswalde (o)   7:15 8:01         23:11
Angermünde (o) 4:33 7:33 8:17 9:05 12:05 15:05 18:59 23:29
Tantow (o) 5:13 8:00 8:59 9:44 12:44 15:44 19:32 23:54
Szczecin Gumieńce (p/o) 5:27
5:47
8:17
8:39
9:15
9:45
10:00
10:20
13:00
13:15
16:00
16:21
19:48
20:08
0:17
0:40
Szczecin Główny (p) 5:54 8:46 9:52 10:27 13:22 16:28 20:15 0:47
Gdynia Główna (p)   13:09           5:59
(1) „Mare Balticum” do Gdyni Gł.,
(2) kursuje w soboty do 26 VIII; ze stacji Berlin Hbf. (ob. Ostbahnhof) do Świnoujścia,
(3) „Gedania” do Gdyni Gł., z wagonami do Kaliningradu


Od połowy 1996 r. pociąg wakacyjny ze/do Świnoujścia kursował także w niedziele, ale jego trasa na rok została skrócona do/z Angermünde, natomiast relacja „Mare Balticum” została wydłużona do/z Olsztyna, a rok później w wakacje aż do Ełku przez Mrągowo i Mikołajki. Od maja 1998 r. pociąg ze/do Świnoujścia kończył i zaczynał bieg na stacji Berlin-Zoologischer Garten, dołożono także jeszcze jedną parę do/z Berlina-Lichtenbergu.

W rozkładzie ważnym od połowy 1999 r. po raz ostatni pojawiają się „Gedania” i „Mare Balticum” oraz pociąg wakacyjny weekendowy ze/do Świnoujścia, był także bezpośredni Tczew – Berlin-Ostbahnhof (i z powrotem). Od połowy 2000 r. na linii berlińskiej kursowały już tylko pociągi regionalne: jeden bezpośredni do/z Berlina-Lichtenbergu oraz 7 par do/z Angermünde, a przez rok dodatkowo także jedna para do/z Tantow – wszystkie one były skomunikowane z pociągami dalej do Berlina. Od grudnia 2002 r. zaczął kursować w weekendy bezpośredni pociąg ze Świnoujścia do Poczdamu.

W sierpniu 2003 r. minęło 160 lat linii Berlin – Szczecin, informacja taka została zamieszczona nawet w Sieciowym Rozkładzie Jazdy Pociągów PKP. 10 lat później, 18 października 2013 r. niemiecka gmina Gartz (Oder) zorganizowała pociągi specjalne prowadzone parowozem na trasie Casekow – Szczecin i z powrotem oraz Szczecin – Tantow i z powrotem.

Do Amsterdamu i Pragi

zdjęcie
Jeden z ciekawszych pociągów nowego RJ 2010/2011 - EC ze Szczecina do Pragi
zbyt mało ocen, aby obliczyć średnią
Od grudnia 2004 r. do Szczecina wydłużono trasę niemieckiego pociągu InterCity nr 144/145 kursującego ze/do stacji Amsterdam Centraal. Wyjeżdżał on ze Szczecina o 6:11, a wracał o 19:38, czas jazdy do holenderskiej stolicy wynosił ok. 8,5 godziny, od końca 2006 r. jego trasę wydłużono o paręnaście kilometrów – do lotniska Schiphol. Od końca 2008 r. zmieniono jego nr na 148 i ograniczono kursowanie do sześciu razy na tydzień – do Szczecina nie wracał w soboty i nie wyjeżdżał w niedziele – tak kursował przez jeszcze 2 lata, po czym został ponownie skrócony do relacji Berlin Hbf. – Amsterdam CS.

W rozkładzie na 2009 r. (przez rok) funkcjonowało połączenie pomiędzy Berlinem (stacja Charlottenburg) a Gdańskiem, Kaliningradem i Ełkiem – pociąg prowadził wagony sypialne i kuszetki, włączane do składu „Podlasiaka” kursującego ze Szczecina do Białegostoku przez Trójmiasto.

Od 12 grudnia 2010 r. do Szczecina wydłużono trasę innego pociągu z Berlina, EuroCity nr 179/178 do/ze stacji Praha hlavní nádraží (Praga Główna). Pociąg o nazwie „Alois Negrelli” wyruszał z Pragi o 6:29 i przyjeżdżał do Szczecina o 13:46, by o 14:32 wyruszyć w drogę powrotną i do czeskiej stolicy dotrzeć na 21:26 – to połączenie zostało zlikwidowane w czerwcu 2012 r.

W grudniu 2011 r. poranny bezpośredni pociąg skierowano na dworzec Gesundbrunnen (położony najbliżej dawnego Stettiner Bahnhof), a wieczorny kursował do Zoologischer Bahnhof. 2 lata później oba kursowały do Gesundbrunnen, który stał się końcowym dworcem dla wszystkich bezpośrednich pociągów do Berlina aż do 2022 r., za wyjątkiem okresu od 12 marca 2017 do 20 października 2018 r., kiedy ponownie kursowały do Lichtenbergu. W kwietniu 2014 r. dodano trzecią parę bezpośrednich do Berlina, kursującą tylko w piątki, a w grudniu 2016 r. czwartą codzienną parę. Wieczorny pociąg ze Szczecina i poranny w drugą stronę funkcjonował przez lata w niemieckich rozkładach jazdy pod nazwą „Stettiner Haff” („Zalew Szczeciński”).

Pamiątki po Stettiner Bahnhof

W hali dworca Nordbahnhof znajduje się wystawa fotografii z czasów funkcjonowania Dworca Szczecińskiego (w tym pamiątkowa tablica z dawną nazwą stacji), oraz z czasów NRD, pokazująca sytuację na dawnej wewnątrzberlińskiej granicy i „dworce-widmo”. Kolejną pamiątką jest ocalały i niedawno wyremontowany budynek dworca podmiejskiego (Vorortbahnhof) o nazwie „Stettiner Carré”, w którym obecnie mieści się restauracja i centrum eventowe. Na miejscu zburzonego głównego budynku dworca, w 2011 r. powstał 7-piętrowy budynek „Nordbahnhof Carré”, w którym mieści się część firm koncernu Deutsche Bahn, w tym DB Netz, S-Bahn Berlin, a także archiwum historyczne DB.

Na sąsiednim Elisabeth-Schwarzhaupt-Platz w chodnik zostały wkomponowane symboliczne tory z tabliczkami z nazwami głównie pomorskich miejscowości w językach niemieckim i polskim. Tory znajdują się także w parku Am Nordbahnhof przy Gartenstraße. Przy końcu tej ulicy znajdują się także okazałe wiadukty kolejowe „Liesenbrücken” zbudowane w latach 1890-96. Wschodni most jest nieczynny i został wpisany do rejestru zabytków, zachodnia jego część została odnowiona w 1957 r. i jest wykorzystywana przez pociągi S-Bahn. Na skrzyżowaniu Grüntaler Str. i Osloer Str. stoi tablica pamiątkowa po oryginalnym przebiegu linii. Trasa w kierunku Szczecina do dziś jest nazywana „Stettiner Bahn” („Kolej Szczecińska”).

Teraźniejszość i przyszłość

Rozkład jazdy (przed 4 marca 2022 r.) między Szczecinem a Berlinem zakładał 3 połączenia bezpośrednie do stacji Gesundbrunnen kursujące codziennie oraz dodatkowo jedno w piątki (w pozostałe dni do Angermünde), a także 5 połączeń z przesiadaniem na stacji Angermünde (4 kursujące codziennie oraz jedno poza niedzielami). Czas przejazdu wynosił ok. 1:50. Od 1 sierpnia 2010 r. obowiązywała specjalna cena 10 €, która w 2017 r. została podwyższona do 11 €, w 2020 r. do 12 €, w 2021 r. do 12,70 €, a od 2023 r. do 13,80 € na przejazdy pociągami pomiędzy obydwoma miastami. Obecnie na trasie obowiązuje także bilet grupowy Berlin-Brandenburg-Ticket, który dzięki porozumieniu z 2005 r. jest ważny także w komunikacji miejskiej w obydwu miastach. 21 grudnia 2007 r. dzięki przystąpieniu Polski do Strefy Schengen, w pociągach zniknęły kontrole graniczne.

W 2020 r. z powodu wystąpienia zagrożenia epidemicznego spowodowanego koronawirusem, od 16 marca zawieszone były połączenia przez granicę. Pociągi od strony Niemiec kończyły bieg w Tantow. Ruch przywrócono 14 czerwca. Od 8 listopada przez granicę zawieszono 6 z 9 par pociągów, a od 28 grudnia pozostałe 3 pary. Ruch przywrócono 1 lutego 2021 r. w liczbie 2 par, a miesiąc później wszystkie pozostałe.

14 stycznia 2022 r. w związku z rozpoczęciem prac modernizacyjnych na linii, wszystkie pociągi na okres miesiąca zastąpiono autobusami. 4 marca przejechał do tej pory ostatni bezpośredni pociąg na trasie Szczecin Gł. – Berlin Gesundbrunnen. Od 7 marca większość połączeń została skrócona do Passow (Uckermark), od 1 marca 2023 r. do Schönow (Uckermark), skąd do Angermünde kursowała autobusowa komunikacja zastępcza. Od 20 kwietnia na całym odcinku od Szczecina Gł. do Angermünde kursuje autobus (część kursów bez postojów na przystankach pośrednich). 28 sierpnia wprowadzono dodatkowe postoje autobusów w Warzymicach i Neurochlitz. Również na dalszym odcinku trasy między Eberswalde Hbf a Berlinem okresowo wprowadzana jest komunikacja zastępcza.

W ramach trwającej modernizacji planowane jest zelektryfikowanie i dobudowa drugiego toru na brakującym odcinku Szczecin Gumieńce – Passow (Uckermark), zwiększenie prędkości do 160 km/h i montaż nowoczesnych urządzeń sterowania ruchem. Prace mają zakończyć się do końca 2026 r. Docelowo nowo wyprodukowane pociągi Stadler Flirt mają kursować bezpośrednio ze Szczecina Gł. do lotniska Berlin-Brandenburg jako linia RE 9.

Połączenia z innymi trasami

Berlin Nordbahnhof
(do 1950: Stettiner Bahnhof)

S-Bahn (S1, S2, S25, S26) kier. Friedrichstraße
Berlin Gesundbrunnen
(Nordkreuz)
U-Bahn (U8), S-Bahn (S1, S2, S25, S26, Ringbahn: S41, S42), koleje regionalne: FEX (Hauptbahnhof–Port Lotniczy BER), RE3 (Jüterbog–Lütherstadt-Wittenberg), RE5 (Südkreuz–Neustrelitz–Rostock/Stralsund), RB21 (Wustermark-Potsdam), RB27 (Groß Schönebeck/Schmachtenhagen), pociągi dalekobieżne ICE / IC / EC
Berlin Bornholmer Straße S-Bahn (S1, S2, S25, S26, S8)
Berlin Pankow U-Bahn (U2), S-Bahn (S2, S8)
Berlin Karow S-Bahn (S2), koleje regionalne: RB27 (Groß Schönebeck/Schmachtenhagen)
Bernau (bei Berlin) S-Bahn (S2), koleje regionalne: RB24 (Port Lotniczy BER)
Eberswalde Hbf koleje regionalne: RB24 (Port Lotniczy BER), RB60 (Bad Freienwalde (Oder)–Frankfurt (Oder)), RB63 (Joachimsthal), zlikwidowana do Finowfurt (1907-61)
Britz RB63 (Joachimsthal)
Angermünde RE3 (Prenzlau–Pasewalk–Stralsund, Schwedt (Oder)), RB61 (Schwedt Oder), RB62 (Prenzlau), zlikwidowana do Bad Freienwalde (1995)
Schönemark (nieczynna) zlikwidowana do Gramzow (1905-79)
Passow (Uckermark) towarowa do Schwedt (Oder) (od 1964)
Casekow zlikwidowana wąskotorówka 750 mm (1899-1945)
Tantow zlikwidowana do Gartz (Oder) (1913-1945)
Szczecin Gumieńce RE3 (Pasewalk–Bützow–Lubeka), zlikwidowana wąskotorówka 750 mm Casekow–Pomorzany (1899-1945)
Szczecin Główny koleje regionalne: Stargard–Poznań / Piła / Koszalin, Goleniów–Świnoujście / Kołobrzeg, Gryfino–Kostrzyn, nieczynna do Polic (1898-2002), pociągi dalekobieżne EIC, IC, TLK

Numeracja linii

DB Netz:
6002: S-Bahn Berlin,
6081: Berlin-Gesundbrunnen – Angermünde,
6328: Angermünde – Tantow (Granica),
PKP PLK:
409: Tantow (Granica) – Szczecin Gumieńce,
408: Szczecin Gumieńce – Szczecin Główny.

Nazwy linii DB:
RE 3: Berlin – Angermünde (obejmuje także odcinki na południe od Berlina i na północ od Angermünde).
RB/RE 66: Angermünde – Szczecin

Rozkład jazdy:
DB:
203: Berlin – Angermünde
209.24: Berlin – Eberswalde Hbf
209.66: Angermünde – Szczecin Gł.
PKP:
368: Berlin – Szczecin Gł.

na podstawie źródeł własnych opracował Ferrix